Anasayfa
AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI
İYİ:İnsanın yapması gereken davranışlardır.Ahlakça değerli
olandır.
KÖTÜ:İnsanın yapmaması gereken
davranışlardır.
ÖZGÜRLÜK:İrade ile “iyi” ve “kötü”
davranışlardan birisini seçme gücüdür.
ERDEM
(FAZİLET):İyi olana yönelmedir.
SORUMLULUK:İnsanın kendi eylemlerinin ya da yetki alanına
giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir.
VİCDAN:Tutum ve eylemlerimizin ahlakça değerli olup
olmadığını yargılama bilincidir.Bir çeşit iç mahkemedir.
AHLAK YASASI:uyulması ahlak açısından gereken,genel-geçer
kurallardır.
AHLAKİ KARAR:Ahlak kurallarına
özgürce uymaktır.
AHLAKİ EYLEM:Ahlaka uygun
davranışı gerçekleştirmedir.Ahlaka uygun eylem davranış olarak dışa
yansır.Eylemin dışa yansımayan yönü ise tutumdur.
ÖRNEK:Derse geç
gelen öğrencinin öğretmene gerekçeyi belirtirken doğruyu söylemesi “İYİ”, yalan
söylemesi “KÖTÜ”, bu davranışlardan birini seçmesi “ÖZGÜRLÜK”, Doğru söylemeyi
seçmesi “ERDEM” dir.
AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI
1-Ahlaki eylemin amacı var mıdır?Varsa
nedir?
2-Toplumca belirlenen,insana zorla kabul ettirilen eylem biçimleri
gerçekten “iyi” midir?
3-İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgür
müdür?
4-İnsanın doğası ahlaklı olmasına elverişlimidir?
5-Tüm insanların
ortaklaşa benimseyebilecekleri evrensel ahlak yasaları var mıdır?
İNSAN AHLAKİ EYLEMDE BULUNURKEN ÖZGÜR MÜDÜR?
Ahlak konusunda bazı filozoflar,insanın özgür
olduğunu, bazı filozoflar özgür olmadığını savunur.
1-Özgür olmadığını savunanlar:
DETERMİNİZM
(gerekircilik);
Deterministlere göre, insanın irade ve eylemleri içten
ve dıştan gelen nedenlerle belirlenmiştir.Bireyin içinde bulunduğu şartlar
iradeyi belirler ve kişinin özgür karar vermesini engeller. Bu nedenle insan
ahlaksal eylemde özgür değildir.
2-Özgür olduğunu
savunanlar :
İNDETERMİNİZM
(gerekirci olmayanlar); İndeterministlere göre,insan ahlaki eylemde tamamıyla
özgürdür.İnsan kendini özgür hissettiği için toplumdaki ahlak yasalarına özgürce
uyar.
Bu görüşlerden her ikisi de insan gerçekleri ile
bağdaşmadıklarından üçüncü bir görüş ortaya çıkmıştır.
OTODETERMİNİZM: Otodeterministler, iradeyi ve ahlaki
eylemleri bir kişilik ürünü olarak görürler. İnsan bilgi birikimini
zenginleştirerek,kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir.
Sonuç olarak kişiliği gelişmiş olanlar, gelişmemiş olanlardan daha
özgürdür.
AHLAK YARGISINI DİĞER YARGI
TÜRLERİNDEN AYIRAN NİTELİKLER
Bir iddiayı dile getiren söz
dizisine yargı denir. Yargılar ikiye ayrılır;
1-Gerçeklik
yargıları; Nesneler dünyasına ilişkin yargılardır.Kişiden kişiye değişmez
nesneldir.”Doğru” ve ya “yanlış” olurlar.
2-Değer
yargıları; Bir gerçekliği değil, bir değerlendirmeyi içeren
yargılardır,özneldir.Kişiden kişiye değişir.Değer yargılarının alanı
geniştir.
Mantık yargıları-“doğru”,yanlış”
Sanat
yargıları-“güzel”,”çirkin”
Din yargıları –“sevap”,”günah”
Ahlak
yargıları-“iyi”,”kötü” şeklindedir.
Bilim yargıları herkes tarafından
kabul edilir,din yargıları (o dine inana kişilerce kabul edilir ve kişilere
göre) değişmez,ahlak yargıları değişir.
ETİK’İN PROBLEMATİĞİ VE YAKLAŞIMLAR
A- KİŞİ VİCDANI KARŞISINDA
EVRENSEL AHLAK YASASININ OLUP OLMADIĞI PROBLEMİ
1-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI REDDEDENLER
a)HEDONİZM (haz ahlakı): Kurucusu
Aristippos’tur.O’na göre haz veren şey “iyi”,haz vermeyen “kötü”dür.İnsan sadece
kendi yaşadığı hazzı bilebilir.Başkalarının hazzını bilemez.Bu nedenle evrensel
ahlak yasası yoktur.
b)Fayda ahlakı:
Bireye yarar sağlayan davranış “iyi”,sağlamayan “kötü”dür.Yararlı olan kişiden
kişiye değiştiği için evrensel ahlak yasası yoktur.
c)Bencillik (egoizm):Bencillik, başkalarını dikkate almadan
sadece kendi çıkarını düşünme anlamına gelir.İnsanın yalnızca kendi “ben”ine
uygun olanı “iyi”nin ölçütü sayan düşüncedir.
Hobbes’a
göre insanı yönlendiren ‘kendini sevme’ ve ‘kendini koruma’ içgüdüsüdür.Bu
yaklaşıma göre evrensel ahlak yasası yoktur.
d)Anarşizm: Başta devlet olmak üzere tüm baskıcı kurumların
ortadan kalkması gerektiğini öne süren öğretidir.Temsilcisi Max Stiner
‘dir.Evrensel ahlak yasasını reddeder.O tüm ahlaki değerlerin bir takım
soyutlamalardan ibaret olduğunu düşünür.
e)F.Nietzche: O’na göre yapılması gereken;insanlığı
ahlaktan kurtarmaktır.İnsan doğasına yaraşan, güçlü,korkusuz,acımasız
olmaktır.Oysa tüm ahlaklar insanın güdülerini köreltir,onu pasifliğe
yöneltir.
Nietzche’ye göre;toplumda iki tür insan ve bunların oluşturduğu iki
tür sosyal sınıf vardır. Birincisi Halk Sınıfı;sürü durumundadır.Din ve ahlak
kuralları bu sınıf için yeterlidir.İkincisi Seçkin Sınıf;Seçkin sınıfa yakışan
ahlak, insanın doğasına uygun olan,bireyci,bencil,acımasız ahlaktır.Amaç,”üstün
insan”a ulaşmaktır.Üstün insan; sıradan,korkak,zayıflığı öğütleyen vicdan
ahlakından kurtulup “iktidara doğru giden güç”ahlakına ulaşmakla oluşur.O’na
göre “güç” enyüce iyi;yenilgi,kaybetmek,zayıflık ise kötüdür.İnsan için gerekli
olan güçlü olmaktır.
f)
J.P.Sartre(Existansiyalizm-varoluşçuluk): İnsanın kendi varoluşunu ancak
özgürce davranarak gerçekleştirebileceğini savunur.Ancak bu özgürlük sınırsız
değil,sorumlulukla belirlenmiştir.Sartre’a göre insan insanlığını kendisi
yapar,değerlerini kendisi yaratır,yolunu kendisi seçer.Bu nedenle seçiminde tek
başınadır ve sorumluluklar da kendisinindir.
2-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI KABUL EDENLER
a)Ahlak Yasasının Varlığını subjektif
(öznel) Temelde Açıklayanlar
Bu düşünceyi savunanlara göre evrensel
bir ahlak yasası vardır.Ancak bu yasa varlığını insandan,insanın özel
dünyasından alır.İnsanın karşısına bir buyruk biçiminde çıkar. Dürüst
ol,insanları sev,.... gibi.
Utilitarizm (Faydacılık)
J.S.Mill J.Bentham: Onlara göre insan doğası gereği acıdan kaçınır,hazza
yönelir,mutluluğa erişmek ister.Ancak kişinin mutluluğu,çevresindeki insanların
mutluluğu ile ilişkilidir.Kişi mutluluğu ancak üyesi bulunduğu yarar sağlayan
şeyi yapmakla bulabilir.O halde; ‘tek insan için değil,herkes için faydalı
İYİ:İnsanın yapması gereken davranışlardır.Ahlakça değerli
olandır.
KÖTÜ:İnsanın yapmaması gereken
davranışlardır.
ÖZGÜRLÜK:İrade ile “iyi” ve “kötü”
davranışlardan birisini seçme gücüdür.
ERDEM
(FAZİLET):İyi olana yönelmedir.
SORUMLULUK:İnsanın kendi eylemlerinin ya da yetki alanına
giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir.
VİCDAN:Tutum ve eylemlerimizin ahlakça değerli olup
olmadığını yargılama bilincidir.Bir çeşit iç mahkemedir.
AHLAK YASASI:uyulması ahlak açısından gereken,genel-geçer
kurallardır.
AHLAKİ KARAR:Ahlak kurallarına
özgürce uymaktır.
AHLAKİ EYLEM:Ahlaka uygun
davranışı gerçekleştirmedir.Ahlaka uygun eylem davranış olarak dışa
yansır.Eylemin dışa yansımayan yönü ise tutumdur.
ÖRNEK:Derse geç
gelen öğrencinin öğretmene gerekçeyi belirtirken doğruyu söylemesi “İYİ”, yalan
söylemesi “KÖTÜ”, bu davranışlardan birini seçmesi “ÖZGÜRLÜK”, Doğru söylemeyi
seçmesi “ERDEM” dir.
AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI
1-Ahlaki eylemin amacı var mıdır?Varsa
nedir?
2-Toplumca belirlenen,insana zorla kabul ettirilen eylem biçimleri
gerçekten “iyi” midir?
3-İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgür
müdür?
4-İnsanın doğası ahlaklı olmasına elverişlimidir?
5-Tüm insanların
ortaklaşa benimseyebilecekleri evrensel ahlak yasaları var mıdır?
İNSAN AHLAKİ EYLEMDE BULUNURKEN ÖZGÜR MÜDÜR?
Ahlak konusunda bazı filozoflar,insanın özgür
olduğunu, bazı filozoflar özgür olmadığını savunur.
1-Özgür olmadığını savunanlar:
DETERMİNİZM
(gerekircilik);
Deterministlere göre, insanın irade ve eylemleri içten
ve dıştan gelen nedenlerle belirlenmiştir.Bireyin içinde bulunduğu şartlar
iradeyi belirler ve kişinin özgür karar vermesini engeller. Bu nedenle insan
ahlaksal eylemde özgür değildir.
2-Özgür olduğunu
savunanlar :
İNDETERMİNİZM
(gerekirci olmayanlar); İndeterministlere göre,insan ahlaki eylemde tamamıyla
özgürdür.İnsan kendini özgür hissettiği için toplumdaki ahlak yasalarına özgürce
uyar.
Bu görüşlerden her ikisi de insan gerçekleri ile
bağdaşmadıklarından üçüncü bir görüş ortaya çıkmıştır.
OTODETERMİNİZM: Otodeterministler, iradeyi ve ahlaki
eylemleri bir kişilik ürünü olarak görürler. İnsan bilgi birikimini
zenginleştirerek,kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir.
Sonuç olarak kişiliği gelişmiş olanlar, gelişmemiş olanlardan daha
özgürdür.
AHLAK YARGISINI DİĞER YARGI
TÜRLERİNDEN AYIRAN NİTELİKLER
Bir iddiayı dile getiren söz
dizisine yargı denir. Yargılar ikiye ayrılır;
1-Gerçeklik
yargıları; Nesneler dünyasına ilişkin yargılardır.Kişiden kişiye değişmez
nesneldir.”Doğru” ve ya “yanlış” olurlar.
2-Değer
yargıları; Bir gerçekliği değil, bir değerlendirmeyi içeren
yargılardır,özneldir.Kişiden kişiye değişir.Değer yargılarının alanı
geniştir.
Mantık yargıları-“doğru”,yanlış”
Sanat
yargıları-“güzel”,”çirkin”
Din yargıları –“sevap”,”günah”
Ahlak
yargıları-“iyi”,”kötü” şeklindedir.
Bilim yargıları herkes tarafından
kabul edilir,din yargıları (o dine inana kişilerce kabul edilir ve kişilere
göre) değişmez,ahlak yargıları değişir.
ETİK’İN PROBLEMATİĞİ VE YAKLAŞIMLAR
A- KİŞİ VİCDANI KARŞISINDA
EVRENSEL AHLAK YASASININ OLUP OLMADIĞI PROBLEMİ
1-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI REDDEDENLER
a)HEDONİZM (haz ahlakı): Kurucusu
Aristippos’tur.O’na göre haz veren şey “iyi”,haz vermeyen “kötü”dür.İnsan sadece
kendi yaşadığı hazzı bilebilir.Başkalarının hazzını bilemez.Bu nedenle evrensel
ahlak yasası yoktur.
b)Fayda ahlakı:
Bireye yarar sağlayan davranış “iyi”,sağlamayan “kötü”dür.Yararlı olan kişiden
kişiye değiştiği için evrensel ahlak yasası yoktur.
c)Bencillik (egoizm):Bencillik, başkalarını dikkate almadan
sadece kendi çıkarını düşünme anlamına gelir.İnsanın yalnızca kendi “ben”ine
uygun olanı “iyi”nin ölçütü sayan düşüncedir.
Hobbes’a
göre insanı yönlendiren ‘kendini sevme’ ve ‘kendini koruma’ içgüdüsüdür.Bu
yaklaşıma göre evrensel ahlak yasası yoktur.
d)Anarşizm: Başta devlet olmak üzere tüm baskıcı kurumların
ortadan kalkması gerektiğini öne süren öğretidir.Temsilcisi Max Stiner
‘dir.Evrensel ahlak yasasını reddeder.O tüm ahlaki değerlerin bir takım
soyutlamalardan ibaret olduğunu düşünür.
e)F.Nietzche: O’na göre yapılması gereken;insanlığı
ahlaktan kurtarmaktır.İnsan doğasına yaraşan, güçlü,korkusuz,acımasız
olmaktır.Oysa tüm ahlaklar insanın güdülerini köreltir,onu pasifliğe
yöneltir.
Nietzche’ye göre;toplumda iki tür insan ve bunların oluşturduğu iki
tür sosyal sınıf vardır. Birincisi Halk Sınıfı;sürü durumundadır.Din ve ahlak
kuralları bu sınıf için yeterlidir.İkincisi Seçkin Sınıf;Seçkin sınıfa yakışan
ahlak, insanın doğasına uygun olan,bireyci,bencil,acımasız ahlaktır.Amaç,”üstün
insan”a ulaşmaktır.Üstün insan; sıradan,korkak,zayıflığı öğütleyen vicdan
ahlakından kurtulup “iktidara doğru giden güç”ahlakına ulaşmakla oluşur.O’na
göre “güç” enyüce iyi;yenilgi,kaybetmek,zayıflık ise kötüdür.İnsan için gerekli
olan güçlü olmaktır.
f)
J.P.Sartre(Existansiyalizm-varoluşçuluk): İnsanın kendi varoluşunu ancak
özgürce davranarak gerçekleştirebileceğini savunur.Ancak bu özgürlük sınırsız
değil,sorumlulukla belirlenmiştir.Sartre’a göre insan insanlığını kendisi
yapar,değerlerini kendisi yaratır,yolunu kendisi seçer.Bu nedenle seçiminde tek
başınadır ve sorumluluklar da kendisinindir.
2-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI KABUL EDENLER
a)Ahlak Yasasının Varlığını subjektif
(öznel) Temelde Açıklayanlar
Bu düşünceyi savunanlara göre evrensel
bir ahlak yasası vardır.Ancak bu yasa varlığını insandan,insanın özel
dünyasından alır.İnsanın karşısına bir buyruk biçiminde çıkar. Dürüst
ol,insanları sev,.... gibi.
Utilitarizm (Faydacılık)
J.S.Mill J.Bentham: Onlara göre insan doğası gereği acıdan kaçınır,hazza
yönelir,mutluluğa erişmek ister.Ancak kişinin mutluluğu,çevresindeki insanların
mutluluğu ile ilişkilidir.Kişi mutluluğu ancak üyesi bulunduğu yarar sağlayan
şeyi yapmakla bulabilir.O halde; ‘tek insan için değil,herkes için faydalı